هماهنگی واکه ای و هم تولیدی واکه به واکه در زبان فارسی

الف: موضوع و طرح مسئله (اهمیت موضوع و هدف): این پژوهش با هدف ارائه الگوهای هماهنگی واکه ای در زبان فارسی و بررسی پدیده آوایی هم-تولیدی واکه به واکه در مورد واژه ها و عبارات فارسی که دارای شرایط اعمال قاعده هماهنگی واکه ای هستند، اما این پدیده در مورد آن ها اتفاق نیافتاده است و یا به صورت فراگیر با هماهنگی واکه ای ادا نمی شوند، صورت گرفت. میان پدیده واجیِ هماهنگی واکه ای و پدیده آوایی هم تولیدی واکه به واکه ارتباط وجود دارد. از آن جایی که پیشینه مطالعاتی جامعی در مورد پدیده هم تولیدی وجود ندارد، در پژوهش حاضر سعی شد که علاوه بر شرح و توصیف این پدیده، انواع و علل وقوع آن ، نشان دهد که هم تولیدی واکه به واکه می تواند مقدمه ای برای وقوع هماهنگی واکه ای باشد و دلیلی باشد بر این امر که ارتباط تنگاتنگی میان واج شناسی و آواشناسی وجود دارد. ب: مبانی نظری شامل مرور مختصری از منابع، چارچوب نظری و پرسش ها و فرضیه ها: مبانی نظری این پژوهش، شامل چهارعنوان اصلی فرایند واجی همگونی، فرایند هماهنگی واکه ای، فرایند آوایی هم تولیدی و فرایند هم تولیدی واکه به واکه است که به طور مبسوط به آن ها پرداخته شد. پژوهش حاضر پژوهشی توصیفی و کاربردی است و در چارچوب نظری خاصی انجام نشده است. اما لازم است که ذکر گردد که الگوهای هماهنگی واکه ای در چارچوب واج شناسی معیار مطرح شدند.از دیرباز تعدادزیادی از زبان شناسان و پژوهشگران ایرانی و غیرایرانی در مورد فرایند هماهنگی واکه ای به تحقیق پرداخته اند و الگوهای متفاوت آن را در سطح واژه های زبان فارسی ارائه کرده اند. فرایند آوایی هم تولیدی، نزد زبان شناسان غیرایرانی، پدیده ای شناخته شده است اما، تنها تعداد معدودی پژوهشگر ایرانی به بررسی این پدیده در زبان فارسی پرداخته اند. در این پژوهش به منظور بررسی پدیده هم تولیدی واکه به واکه در مورد واژه ها و عبارات فارسی که در قالب های متفاوت الگوهای هماهنگی می گنجند، اما این فرایند در مورد آن ها اتفاق نمی افتد و یا به-طور گسترده با اعمال این قاعده ادا نمی شوند، چهار پرسش مطرح است: 1- انواع الگوهای هماهنگی واکه ای در زبان فارسی کدامند؟ 2- رابطه میان الگوهای هماهنگی واکه ای و هم تولیدی واکه به واکه در زبان فارسی چیست؟ 3- نقش سبک گفتار در هم تولیدی واکه به واکه چیست؟ 4- نقش جنسیت در هم تولیدی واکه به واکه چیست؟ با توجه به سوالات مورد نظر، فرضیه ها ی این پژوهش عبارتند از: 1- هماهنگی واکه ای در زبان فارسی درون تکواژی و بین تکواژی است. 2- هم تولیدی واکه به واکه در صورت های دارای شرایط بافتی الگوهای هماهنگی واکه ای که تابه حال هماهنگی واکه ای در آن ها اتفاق نیافتاده است، مشاهده می شود. 3- میزان هم تولیدی در بافت طبیعی یعنی آنگاه که واژه درون جمله ادا می شود بیشتر از هنگامی است که واژه به صورت منفرد و خارج از بافت ادا می شود. 4- میان زنان و مردان در میزان هم تولیدی تفاوتی وجود ندارد. پ: روش تحقیق شامل تعریف مفاهیم، روش تحقیق، جامعه مورد تحقیق، نمونه گیری و روش-های نمونه گیری، ابزار اندازه گیری، نحوه اجرای آن، شیوه گردآوری و تحلیل داده ها: در پژوهش حاضر به مفاهیم مرتبط با موضوع از قبیل فرایند واجی همگونی، پدیده هماهنگی واکه ای، فرایند آوایی هم تولیدی و پدیده هم تولیدی واکه به واکه پرداختیم. به منظور بررسی الگوهای هماهنگی واکه ای و پدیده هم تولیدی واکه به واکه در زبان فارسی از همکاری 2 گویشور زن در محدوده سنی 23 تا 32 سال و 2 گویشور مرد در محدوده سنی 29 تا 41 سال بهره گرفته شد. برای انجام این پژوهش فهرستی از واکه های زبان فارسی به طور مستقل، درون واژه های بسیط و غیربسیط فارسی که دارای شرایط بافتی اعمال قاعده هماهنگی واکه ای هستند، واژه هایی که مشمول این قاعده نمی شوند و جهت مقایسه در نظر گرفته شدند، فهرستی از عبارات حرف اضافه ای با حروف اضافه "با" و "به" با همه امکانات واکه ای در هجای دوم و فهرستی از جملاتی که حاوی واژه های مورد نظر است، تنظیم شد. نمونه ها به صورت فهرستی نوشتاری در اختیار گویشوران قرار گرفت. نمونه های گفتاری، سه بار توسط هر گویشور تکرار شد. شرکت کنندگان واژه ها و جملات را به گونه محاوره ای ادا کردند. نمونه های گفتاری با استفاده از میکروفون، رایانه شخصی و با به کارگیری نرم افزار تحلیل صوت پرت (نسخه 5132) ضبط شدند. اندازه گیری و تحلیل صوت شناختی داده ها نیز با استفاده از همین نرم افزار صورت گرفت. جهت تحلیل آماری داده ها از نرم افزار اکسل بهره گرفته شد. برای بررسی میزان هم تولیدی واکه های مورد نظر ابتدا تمامی داده ها بر اساس بافت واکه ای، درون تکواژی و بین تکواژی بودن، خارج بافت و داخل بافت (جمله) بودن طبقه بندی شدند. سپس طیف نگاشت هر واکه مجزا و طیف نگاشت همان واکه در واژه های مورد نظر در بافت های متفاوت موجود در هرسه بار تکرار یک گویشور تهیه شد و بسامد سازه های اول و دوم آن ها در میانه واکه اندازه گیری و ثبت شد. آنگاه، میزان تأثیرپذیری واکه های مورد نظر مورد تحلیل قرار گرفت.علاوه-براین، به منظور نشان دادن تأثیر متغیرهای سبک و جنسیت در پدیده هم تولیدی، داده ها به تفکیک سبک و جنسیت نیز تحلیل شدند. ت: یافته های تحقیق: یافته های پژوهش حاضر نشان داد که علاوه بر الگوهای هماهنگی واکه ای زبان فارسی که تا به حال شناخته شده اند، الگوهای دیگری نیز در سطح واژه و عبارت وجود دارد. به علاوه در واکه های واژه ها و عباراتی که دارای شرایط اعمال هماهنگی واکه ای هستند اما با اعمال این قاعده ادا نمی شوند و یا به طور گسترده در سطح گویشوران رواج ندارد، هم تولیدی واکه به واکه رخ می دهد و میزان این هم-تولیدی در اکثر موارد در مقایسه با نمونه های گفتاری که مشمول قاعده هماهنگی واکه ای نمی شوند، بیشتر است. ث: نتیجه گیری و پیشنهادات: نتیجه آن که هماهنگی واکه ای نه تنها در سطح واژه های زبان فارسی بلکه، در عبارات هم اتفاق می افتد. همچنین پدیده هم تولیدی واکه به واکه مقدمه ای برای وقوع هماهنگی واکه ای است و ارتباط نزدیکی میان الگوهای واجی و آوایی زبان فارسی وجود دارد. در ارتباط با این موضوع، پژوهش های دیگری می تواند صورت بپذیرد که تأثیر جایگاه و شیوه تولید همخوان میان دو واکه را در میزان هم تولیدی واکه به واکه در زبان فارسی بررسی کند؛ همچنین می توان پدیده هم تولیدی میان همخوان و واکه در واژه های زبان فارسی و تأثیر تعداد همخوان های میان واکه-ها در میزان هم تولیدی واکه به واکه را مورد بررسی قرار داد. بررسی میزان تأثیرپذیری و تأثیرگذاری واکه های به اصطلاح کوتاه و بلند زبان فارسی در پدیده هم تولیدی واکه به واکه نیز می تواند موضوعی مرتبط با این پژوهش باشد. به علاوه نقش سرعت صحبت کردن در میزان هم تولیدی در زبان فارسی نیز می تواند موضوعی برای پژوهش های آتی قرار گیرد.